قشربندی اجتماعی دراشعارسنایی

قشربندی نظامی خاص مبتنی بر نابرابری های اجتماعی و رده بنذی گروه ها و افراد یک جامعه براساس میزان بهره گیری آن ها از فرصت های زندگی و ارزش های اجتماعی است. در جوامعی که قشربندی ونابرابری عمیق وجود دارد، افراد و گروه هایی که از قدرت و ثروت بیشتری بهره مندند به همان میزان در طبقات اجتماعی حایز رتبه های بالاتر اجتماعی هستند. این موضوع به دوره ی خاصی اختصاص ندارد، عصر غزنوی یکی از دوره هایی است که تمایزو تفاوت های طبقاتی را به روشنی می توان دید ، این نابرابری ها در اشعار سنایی نیز بازتاب یافته است چنانکه در بررسی و مطالعه ی اشعار سنایی موردی که بیش از هر چیزی به چشم می آید ،این است که هرچه یک طبقه ی اجتماعی از پایگاه اجتماعی بالاتری برخورداراست ، به همان میزان توجه سنایی را بیشتر به خود جلب کرده است.چنانکه سلاطین که در رأس هرم طبقاتی قرار دارند ،بیشترین حجم اشعار سنایی را به خود اختصاص داده اند. محتوای اصلی این پایان نامه بررسی اقشار و طبقات جامعه ی عصر سنایی است که در شعر او بازتاب یافته است.در این مورد ابتدا نهاد حکومت و نهاد دین و نهاد اقتصاد را از یکدیگر جدا کردیم آنگاه ارکان تشکیل دهنده ی هر یک را جداگانه مورد کاوش قرار دادیم.علت اینکه نهاد آموزش را در این پژوهش به طور اختصاصی مورد مطالعه قرار نداده ایم ، آن است که در آن دوره نهاد آموزش کاملاً زیر نظر نهاد دین قرار داشت و به روشنی نمی شد این دو نهاد را از یکدیگر متمایز کرد.علاوه براین نهاد خانواده نیز چون از دیدگاه برخی از جامعه شناسان پایه ی قشربندی قرار نمی گیرد ، در این پژوهش مورد بررسی قرار نگرفت. نهاد حکومت خود متشکل از دو گروه است یکی دربار و دیگری دیوانخانه. در نهاد دربار غیر از پادشاهان ، طبقات دیگری بخشی از اشعار سنایی را به خود اختصاص داده اند که عبارتند از : شاهزادگان ، خواجگان ،حاجبان و خادمان که هریک جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و صفات و ویژگی های هریک را از دیدگاه سنایی بیان کرده ایم.در بخش دیوانسالاری نیزاز این گروه ها در اشعار سنایی نام برده شده است:دیوان وزارت و وزیران،دیوان قضا و قاضیان،دیوان رسالت و دبیران، دیوان عرض و سپاهیان ، دیوان احتساب و عوامل زیر مجموعه ی آن مانند : محتسب یا شحنه ، عسس، پاسبان و عوان... شاعران نیز بخش قابل ملاحظه ای از اشعار سنایی را به خود اختصاص داده اندکه سه گروه از آن ها در شعر سنایی قابل بازیابی اند : شاعران درباری ، شاعران بازاری و شاعران منحول (سارقان ادبی ). نهاد دین به دو گروه عمده قابل تقسیم اند : یکی فقها و اربابان دین و دیگری اهل تصوّف که گروه اول بیشتر مورد اعتراض و انتقاد سنایی واقع شده اندو گروه دوم یعنی اهل تصوف نیز شامل صوفیان و زاهدان و درویشان و قلندران می شوند که از دیدگاه سنایی تنها قلندران قابل ستایش اند. اما نهاد اقتصاد که به دو گروه تقسیم شده اند : اول مناصب و مشاغل اقتصاد درباری همچون مستوفی و عامل و متصدی ضرابخانه. و دوم مشاغل بازاری و پیشه وری که سنایی از حدود پنجاه شغل عصر خود نام برده است از دهقانان و برزگران و عطاران گرفته تا گازران و کفشگران و گورکن ها و کنّاسان . علاوه بر این بخش دیگری به این پژوهش اضافه کرده ایم به نام طبقه بندی نژادی و قومی و در آن هریک از اقوام آن دوره که در شعر سنایی نامی از آنها برده شده است مورد بررسی قرار کرفته است مانند : ترکان، هندوان ، زنگیان ، تازیکان و اعراب ، کردها و صقالبه و بلغارها. هریک از این اقوام به داشتن صفات و خصلت هایی معروف بوده اند که در این پژوهش به آن ها اشاره شده است. در پایان تحقیق نیز دو گروه عمده ی تشکیل دهند ی جامعه یعنی توانگران و تهیدستان را مورد بررسی قرار داده ایم و دیدگاه سنایی در باره ی هر یک را بیان کرده ایم .